ब्रह्माकुमारी तारा (सरस्वती)                                                           
शिवरात्रि पर्व परमपिता परमात्मा ज्योतीबिन्दु शिव यस धरामा अवतरित हुनुभएको यादगार पर्व हो । सृष्टिमा कुनै बेला भएको कार्यलाई पुनरावृत्तिको लागि स्मृति स्वरुप मनाइने क्रियाकलाप नै वास्तवमा पर्व हो । विगतमा भएका सुकृतिलाई वर्तमान समयसम्म ल्याईपुर्‍याउनको लागि सेतुको कार्य पर्वहरुले गरीरहेका हुन्छन् ।

शिवरात्रि, पर्वहरु मध्येको एक सार्वभौम पर्व हो । सृष्टिमा कुनै बेला अज्ञानताको अन्धकारलाई ज्ञानको प्रकाशले प्रकाशित पार्नको लागि शिव यस धरामा अवतरित हुनु भएको थियो । भारतवर्षमा नै परमात्माको अवतरण हुने हुनाले भारतवर्षमा नै शिवरात्रिलाई विशेषरुपले मनाउँने प्रचलन चलिआएको छ । शिवको शाब्दीक अर्थ कल्याणकारी हुन्छ । शिवको अर्थ पापनाशक,कल्याणकारी र मुक्तिदाता हुन्छ । महिमायोग्य हुनको लागि कुनै विशेष कार्य गरेको हुनुपर्दछ । संसारमा सबैभन्दा धेरै शिव परमात्माका नामहरु छन् तर ती सबै नामहरु उहाँका गुणवाचक र कत्र्तव्यवाचक नामहरु हुन् । तमोसमा ज्योर्तिगमय असतोमा सत्गमय मृत्योर्मा अमृतंगमय भन्ने उक्तिले अज्ञानरुपी तमोसोबाट ज्ञानको प्रकाशतर्फ,असत्यबाट सत्य तर्फ र मृत्युबाट(विनाश) अमरत्व(विकास) तिर लैजाने एउटै परमात्मा शिव हुनुको कारण उहाँलाई ज्ञानसूर्य ,महाकालेश्वर र सत्यम् शिवम् सुन्दरम् पनि भनिन्छ । शिव कुनै मानव शरीरको नाम होईन न त कुनै शरीरधारी गुरुको नै । स्त्रिीलिंग र पुलिंगकोस्तर भन्दा पृथक उहाँ ज्योर्तिलिंग,तथा अशरीरी हुनुहुन्छ । त्यसैले शिवको मन्दिरमा शिवलिंग नै राखिएको हुन्छ ,ज्योतिको आकारलाई दर्शाउनको लागि लिंग स्वरुपको प्रतिमा राखिएको हो । लिंग अर्थात् चिन्ह हो । शिवको मन्दिरलाई कहीं पनि शंकर मन्दिर भनी नामाकरण गरेको पाइँदैन किनकी शंकर भनेको मानिसकै तपस्वी रुप हो,भने शिव स्वयं रचयिता हुनुहुन्छ । यसरी शिव र शंकरमा नाम फरक भएझै उहाँको नाम, काम र रुपमा पनि भिन्नता छ ,ज्योती स्वरुप भएकाकारण सबै धर्मका मानिसले ज्योती,नुर , लाईट ,अल्लाह र रब  आदि नामले सम्बोधन गरेको पाईन्छ ।

 अग्निको स्रोत सूर्य भएको हुनाले अग्नि आकासतर्फ उन्मुख हुन्छ, पानीको स्रोत समुद्र हुनाले पानी सधैं तल तिर बग्दछ त्यही अनुरुप सुख, शान्ति र ज्ञानको स्रोत परमशक्ति परमात्मा भएकोले जब मानिसलाई सुख ,शान्ति र ज्ञानको अभाव हुन्छ तब हरेक सम्प्रदायका मानिस आ–आफ्नो तरिकाले पराशक्तिलाई नै सम्झने गर्दछन् । जुन चिजको नाम हुन्छ त्यो चिजको  अस्तित्व पनि यस संसारमा रहेको हुन्छ ,त्यसैले परमशक्ति शिव हुनुहुन्छ र कुनै समय यस धरामा पनि आउनु भएको थियो । ऐतिहासीक समयको यादगारमा शिवरात्रि मनाउने गरिन्छ । शिवरात्रि महान् पर्व हो तर केवल यो एक दिन मनाएर यसको महत्व र सार्थकता हुँदैन । वर्तमान समयमा हरेक वर्ग, क्षेत्र, स्तर ,उमेरका व्यक्तिले यो पर्व मनाउनु आवश्यक छ । यो पर्व धार्मिक रुपले मात्र नभई शारिरीक, मानसिक, सामाजिक, सार्वभौम पर्वको रुपमा देखिन्छ । अर्काे प्रश्न यो पनि आउँन सक्दछ कि शिवलिङ्गको प्रतिमा सदैव शंकरको अगाडि हुन्छ । यस भित्र पनि अत्यन्तै गहन रहस्य लुकेको छ । हामीले शिवपुराण, स्वस्थानी आदी कथाको निष्कर्षमा ज्योती स्वरुपको शक्ति नै वास्तवमा शिव हो जसलाई पुजा गर्नको लागि शंकरजीले पनि पार्वतीलाई शिवको अराधाना गर्नु भनि आह्वान गरेका कुराहरु उल्लेख छन् ।

यी तिनवटै पात्रलाई प्रतिनिधिको रुपमा दर्शाइएको छ ।

१. शिवः शक्ति प्रदायक शक्ति हुनुहुन्छ ।

२. शंकर : तपस्वी,साधनारत व्यक्ति जसले संसारिकरुपमा रहेता पनि अन्तःकरणको शक्तिलाई उर्जावान् बनाउन तल्लिन व्यक्ति ।

३ पार्वती : पाँच तत्व भन्दा पर रहने शक्ति अर्थात् पारमा रहने बत्ती, शक्ति भन्ने बुझिन्छ । यहाँ पार्वती कुनै एक नारी पात्रको नाम भन्ने होइन कि समस्त जीवात्मा नै पार्वती हुन् । यसको साथै शंकरले धारण गरेको हरेक अलंकारको रहस्य छ ।

नाङो शरीर : शरीर मात्र एक विनाशी साधन हो ।  साधनमा मात्र हामी केन्द्रीत हुनु हँुदैन । साधनारत व्यक्ति केवल चेतनाको अर्थात् आत्माको  भानमा रहनु पर्दछ । शरीरको भानमा आएर गरिएका कर्महरु विकर्म  हुने गर्दछन् । अतः कार्य व्यवहारमा आउँदा आत्मिक भावमा रहेर गर्नु पर्दछ भन्ने कुराको सन्देश दिन्छ  ।

नागको माला :  नाग विषान्त जन्तु हो । सर्पले डसेमा सारा शरीर नै विषाक्त हुन्छ । मनलाई  विषालु सर्पसँग तुलना गरिएको छ । जसरी सर्पले डस्दा सारा शरीर विषाक्त हुन्छ, त्यसैगरी मनलाई नियन्त्रण नगरेको खण्डमा हाम्रो मनले हामीलाई नै डस्दछ  । जसरी शंकरले नागलाई आफ्नो गलाको हार बनाएका छन् त्यसरी नै हामीले स्वयंको मनलाई काबुमा राखेर त्यसलाई गहना बनाउनु पर्दछ भन्ने आशय हो ।

त्रिशुल : वर्तमान, भूत र भविश्यलाई दृष्टिगत गर्दे कार्यलाई सम्पादन गर्नु हो । कुनै पनि कार्यलाई उत्तम तवरले गर्न र त्यसको प्रभावकारी प्रतिफल प्राप्त गर्नको लागि त्रिकालदर्शी स्थितीमा स्थित भएर कर्म गरेको खण्डमा सफल भइने कुरामा दुईमत हुँदैन ।

कमण्डलु : भनाई छपरचिन्तन पतनको जड हो भने आत्म चिन्तन उन्नतीको सिढी हो ।  यसैले अन्यका कुरा जुन आफ्नो कामका छैनन् भने त्यस्ता कुरालाई हामी आफ्नो मनमा नराखी कमन्डलु अर्थात् आफ्नो मनदेखी टाठा राख्नु पर्दछ ।

बाघाको छाला : बाघ जंगलको सबै भन्दा घमण्डी जनावर हो । त्यसैले बाघलाई जंगलको राजा भनिन्छ । बाघको घमण्ड जस्तै मानव भित्र अज्ञानताका अंहकारहरु हुन्छन् । मानिसको जीवन निश्चित समयको लागि मात्रै छ ता पनि मानिसले अज्ञानतावश अहंकार गरिरहेको हुन्छ । अतः ती विविध अहंकारलाई  शमन र दमन गर्नु पर्दछ भन्ने संकेत नै वास्तवमा शंकरजीले बाघको छालालाई आसन बनाएर बसेको प्रतिक हो ।

जटाबाट गंगाका जल बग्नु : जसरी गंगाको पानी पवित्र हुन्छ,उजाड मरुभूमीलाई पनि सिंचित गरी उर्वरा र शीतल बनाई दिन्छ त्यसैगरी हाम्रो मष्तिष्कबाट उठेका विचारको तरङ्ग शितल हुनुपर्दछ । जति हाम्रो मष्तिष्कबाट सकारात्मक विचारको प्रवाह धेरै हुन्छ त्यति नै हाम्रो जीवनबाट धेरैलाई सुख ,शान्ति र खुशीको अनुभूती गराउन सकिन्छ । वास्तवमा मनुष्य जीवनको सार पनि यही नै हो ।

माला : शंकरजीको गलामा मालाको अर्थ सबैसँग मिलेर रहनु हो । जसरी धेरै फूलहरु  एउटा धागोमा उनीएर एउटा माला बन्दछ त्यसैगरी जीवनलाई राम्रोसंग निर्वाहन गर्नको लागि पनि सामाजिक प्राणी मानिस सबैसँग मिलेर नै बस्नु पर्ने हुन्छ । अतः हामी पनि यस सृष्टिका पात्र केही समयको लागि आएका हौं,भन्ने स्मृतिले सबैसँग स्नेहको भाव हुन्छ ।

वैजयन्ती माला हातमा हुनु : एकाग्रताको प्रतिकमा हातको मालालाई देखाइन्छ । कर्म गर्दा पनि हातमा रहेको मालाको निरन्तर जाप भई रहन्छ त्यसैगरी हाम्रो एकाग्रताको रुप एक सामन हुनुपर्दछ भन्ने सन्देश दिएको छ ।

चन्द्रमा : शंकरको शिरमा चन्द्रमा देखाइएको हुन्छ । जसरी चन्द्रमाले प्रकाशको साथमा शीतलता प्रदान गर्दछ त्यसै अनुरुप हामी भित्र भएको विशेषताको अंहकार हामीमा हुनु हँुदैन । प्रकाश होस् तर त्यससँगै शीतलता पनि हुनु पर्दछ भन्ने कुराको सन्देश दिएको छ ।

 शंकरको तपस्वी स्वरुप वास्तवमा हामी मानवको असली स्वरुप हो । जसरी शंकरले शिवलाई सामुन्ने राखेर उहाँको स्मृति गरेका छन् या ध्यान गरेका छन् त्यसै गरी हामी मानव आात्माले पनि परमात्माको अराधना गर्र्दछौं भने हामीमा ती शक्तिको प्रार्दुभाव हुन्छ ।  शंकरको मूर्ति त केवल एक सन्देस मात्र हो । हामी कर्म गर्ने मानव आत्माहरुले यसरी चौबिस घण्टानै परमात्माको ध्यान गर्न कुनै आसन लगाएर बस्नु पर्देन तर कार्य गर्दा पनि परमात्माको स्मृति गर्न सकिन्छ ।

अब लागौ हामीले कसरी शिवरात्रि मनाउने ? सामान्यता एक दिनको निर्जलव्रत बस्ने , जलाशयमा गई स्नान गर्ने,शिवको प्रतिमामा जलधारा दिने ,भाङ्क,धतुरो ,गाँजा मादक जस्ता पदार्थ चढाउने र प्रसादको रुपमा सेवन गर्ने जुवा,तास खेल्ने, भजन किर्तन गरी जागरण बस्ने चलन रही आएको छ । संस्कृति राम्रो संस्कारको विकास गर्नमा सहायक हुनु पर्दछ अन्यथा विकृतिको रुप हुन जान्छ । यसर्थ विकृतमय हुनबाट बचाउन शिवरात्री मनाउने शैली थोरै ज्ञानमय हुनु पर्दछ । परम्परागत शैलीले शिवरात्री मनाउनाले यस पर्वमा नै एक प्रकारले कलंक लागेको देखिन्छ । शिवरात्रिको नाममा विकृति भित्रिएको छ । वास्तवमा शिवरात्रिको वास्तविक रहस्योद्घाटन् गर्न यो समयमा स्वयं परमशक्ति  यस धरामा सामान्य मानव शरीरमा प्रवेश गरी शिवरात्रिको यथार्थ परिचय दिदै हुनुहुन्छ । हरेक क्षेत्रमा,पापाचार, भ्रष्टचार बढी रहेको वर्तमान समय नै वास्तवमा कलियुग हो । यही कलियुगलाई परास्त गर्न नै परमात्मा आउनु भएको छ । यो परमात्माको कार्यकाललाई संगमयुग, पुरुषोत्तम युग, संग्रामको युग, परिवर्तनको युग भनेर नामाकरण गरिएको छ । कलि अथवा अध्यारोबाट उज्यालो तर्फ,असत्यबाट सत्यतर्फ उन्मुख हुँदैदैछ । यही समयमा परमात्माले शिवरात्रि मनाउने परम्परागत शैलीमा पनि परिवर्तन गर्नु भएको छ । ब्रह्माकुमारी ईश्वरीय विश्व विद्यालयद्वारा परमात्माले ज्ञानमार्गबाट शिवरात्रि मनाउने सही तरीका सिकाई रहनु भएको छ । तर परमात्माको परकाया प्रवेश गरी गरिने कार्यलाई सबैले पहिचान गर्न सक्ने छैनन् । त्यसैले गीता ज्ञानमा भनिएको पनि छ,

मनुष्याणां सहस्त्रेशु कश्चिद्यतति सिद्धये ।
यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां बेत्ति तत्वतः ।।

अर्थात् हजारौ मानिसहरु मध्येबाट कुनै एकजना मात्र मेरो प्राप्तिका लागि प्रयत्न गर्दछन् । यस्तो प्रयत्न गर्ने अनेक (सिद्ध पुरुष) योगीहरु मध्ये पनि कसैले मात्र मलाई यथार्थ रुपले जान्न सक्दछन् ।

 परमात्माका यथार्थ जान्ने विशेष आधारहरु निम्न छन्:

१. परमात्मा शिव सर्वाेच्च सत्ता हुनुहुन्छ ।

२. परमात्मा शिव सर्वशक्तिमान र सर्व गुणको भण्डार हुनुहुन्छ ।

३.परमात्मा शिव सर्वज्ञ हुनुहुन्छ ।

४ं परमात्मा शिव सर्व धर्म मान्य हुनुहुन्छ ।

५.परमात्मा शिव सर्वाेपरी( जन्म,मरणको चक्रबाट पर) हुनुहुन्छ ।

वैज्ञानिक मतअनुसार जति जुन वस्तु सुक्ष्म हुन्छ त्यति त्यो वस्तु धेरै शक्त्तिशाली हुन्छ आध्यात्म विज्ञान यस सुक्ष्मता भन्दा पनि अगाडि छ । परमात्मा गुण र शक्तिको सागर हुनुभएको कारण वहाँलाई विशेषणात्मक रुपबाट सर्वशक्तिवान् भनिन्छ । किनकी वहाँ अति सुक्ष्म भन्दा सुक्ष्म हुनुहुन्छ । विज्ञान अनुसार यो पनि  तर्क संगत छ कि कुनै पनि भौतिक पदार्थ या तत्वको वस्तुतः एक रुप (आकार) हुन्छ । ठीक यसरी नै अभौतिक असिम चैतन्य शक्ति परमात्माको पनि एक आफ्नो दिव्य आकारको रुप हुन्छ । परमात्माको अभौतिक रुप सूक्ष्मातिसूक्ष्म दिव्य बिन्दु र स्वरुप ज्योति छ । भौतिक पदार्थ सरह अभौतिक दिव्य शक्ति परमात्मामा पनि वहाँको शक्ति तथा पवित्रताको कारणले जडलाई  चैतन्यमा दीप्यमान गर्ने आभा प्राप्त हुन्छ । परमात्मालाई परमचैतन्य उर्जा र सबै प्रकारका शक्तिहरुको स्रोत भनिन्छ । त्यसैले परमात्मालाई सत्चित्त्  आनन्द स्वरुप भनिन्छ । त्यही परमशक्तिको चिन्तन गर्ने प्रक्रिया नै वास्तवमा सही शिवरात्रि मनाउनु हो । स्नान गर्नु ज्ञानको श्रवणले तन ,मनमा जागृति ल्याउनु,गाजा, चरेश,बेलपत्र चढाउनुको अर्थ अवगुणहरुलाई परमात्मामा अर्पण गर्नु हो । जाग्रम बस्नुको अर्थ विद्यमान अज्ञानताको रातमा पनि आत्मिक जागृतिमा रहनु हो । व्रत बस्नु भनेको केवल अन्नको नभई नकारात्मक दृष्टि, वृति र कृतिको हो एक दिनको व्रत, जाग्रम र अर्चनाले मात्र गरिने बाह्यरुपको भक्तिले भन्दा ज्ञानमय र वैज्ञानिक तवरले मनाइएको शिवरात्रि नै वास्तवमा उपलब्धीमूलक र रुपान्तरणकारी हुन्छ । समाजको रुपान्तरणको लागि मानसिकताको परिवर्तन अपरिहार्य हुन्छ अतः मानसिकताको लागि बाह्यरुपले भन्दा आन्तरिक रुपले व्रत बस्दा बढी लाभप्रद हुन्छ । आध्यात्मिकताको अर्थ आत्माको अध्ययन र आत्मानुभूती गर्नु हो । धर्म अर्थात् (विचार) हो जसको सही प्रयोगले समाजमा सही कुराको सम्प्रेषण हुन्छ । शिवरात्रिको मूल आशय पनि आचरणलाई शुद्धिकरण गर्नु नै हो । आचरणमा सकारात्मक परिवर्तन भएमा रचनात्मक कुराहरुको प्रादुर्भाव हुन्छ । परमशक्ति परमात्मामा मन लगाएर एकाग्रताको शक्तिलाई बढाउछौ भने पनि हामीमा मनोबल प्राप्त हुन्छ जसले गर्दा नकारात्मक भावना हामीमा हावी हुन पाउँदैन । यसर्थ एक दिवशीय शिवरात्रिमा केवल शिवको पुजा मात्र नगरी पूज्यनीय अर्थात् मन, बचन र कर्मबाट पबित्र बन्ने प्रयास गरेमा अवश्य हाम्रो मनोकामना पुरा हुनेछ । संगमयुगका (वर्तमानका )हरेक दिन शिवरात्रि  हुन् अतः हरेक दिनमा मन, वचन, कर्मले सही कर्म गरेर नराम्रो कर्मको व्रत बसौं नराम्रा साँस्कारको भेटी चढाऔं मादक पदार्थ परमात्मालाई भोग दिई सधैको लागि कुलतबाट बचौँ र अन्यलाई पनि यसबाट बचाऔ ।

अन्तमा महाशिवरात्री पर्बको पावन अवसरमा, वास्तविक शिवत्वको बोध गरी आफ्नो जीवनलाई दिब्य, आदर्श र चरीत्रवान बनाउन आत्मदर्शन, परमात्मदर्शन र समय तथा जीवन दर्शन सम्बन्धी बैज्ञानिक तथा दार्शनिक तथ्यमा आधारित आध्यात्मिक ज्ञान तथा राजयोगको अभ्यास गर्न आफुलाई सुबिधा हुने सम्बन्धित  ब्रह्माकुमारी ईश्वरीयविश्व बिद्यालयका शाखाहरुमा सम्पर्क गरी तनावमुक्त जीवन यापन गर्न हार्दिक निमन्त्रणा गर्दैैै, परमपितापरमात्मा शिबको शक्तिले यहाँको जीवन मंगलमय बनोस् भन्दै हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दछु । ओम शान्ति । (लेखक ब्रह्माकुमारी ईश्वरीय विश्वविद्यालय तानसेनकी सदस्य तथा राजयोग प्रशिक्षिका समेत हुन् ।)